ÇOCUKTA HIRÇINLIĞIN NEDENLERİ
Çocuk ve gelişim
Çocuk, bir yaş itibariyle huy ve mizacı doğrultusunda kişilik özelliklerini ortaya koyan davranışlar sergilemeye başlar. Her çocuk ayrı bir dünyadır ve kendine özgü, kendine has, farklı kişilik özellikleri taşır. Bazı çocuklar, sessiz, sakin ve içine kapanık olurken, bazı çocuklar ise coşku ve heyecan dolu, konuşkan, dışa dönük olurlar. Çocukta bu gibi özelliklerin yanı sıra davranışa yansıtılan bazı duygu durumları vardır ki; hırçınlık bir duygu durumudur ve davranış karakteristiğini belirler.
Hırçınlık nedir ne değildir?
Hırçınlık denildiğinde: çocukta, kendi istediğinin olabilmesi adına ısrar etme, inat ve tutturma, öfke gösterme, saldırganca davranma, zarar verici davranışlar sergileme, ağlama nöbetleri, hemen her şeye karşı çıkma, uzlaşmaya yanaşmama gibi en hafif duygu dışa vurumlarından, en uç noktalara kadar uzanan pek çok özellikten bahsedilebilir. Bu durum, çocuktaki bir nevi duygu ve davranış bocalamasıdır.
Hırçınlık ne zaman başlar?
Hırçınlık, özellikle çok küçük yaşlardaki çocuklarda da görülebilmektedir. Ancak bilinçli bir şekilde sergilenen hırçın davranışların, genellikle 2-4 yaşlarında ortaya çıktığı söylenebilir. Hatta bu dönem literatürde “Trouble Two” olarak adlandırılmaktadır.
Çocuk neden hırçınlık yapar?
Çocuk, 2-4 yaş aralığında mizacı, kişilik yapısı ya da duruma özgü nedenlerle hırçınlaşabilir. Çocuk bu dönemde engellenmekten, yaptığı işin durdurulmasından, oyuncaklarının elinden alınmasından, kıyafetlerinin giydirilmesinden ve ya çıkartılmasından rahatsız olduğu için hırçınlık yapabilir. Özellikle büyük yaş çocuklarda gözlenen hırçınlıkların farklı nedenleri olabilmektedir.
Çocuk şu gibi nedenlerle hırçın davranışlar sergileyebilmektedir:
- Kendini ifade etmede yetersizlik,
- Kendine güvensizlik,
- Öz güven eksikliği,
- Aile içindeki iletişim kopuklukları,
- Aile bireyleri arasında çocuk üzerinde olumsuz bir modelin bir varlığı,
- Kişilik olarak yatkınlık,
- Akranlarından farklı olarak, ileride ya da daha geride bir zeka gelişimi,
- Çocukla aile arasında güvene dayalı bir ilişki kurulamamış olması,
- Çocuğa ve fikirlerine önem verilmemesi, dinlenmemesi,
- Beslenme ve sağlık sorunları gibi etkenlerin varlığı.
Hırçınlıkları önlemek için neler yapılabilir?
Çocukta bu tür davranışlar ortaya çıktığında genellikle aileler şaşırır. Çoğunlukla da ne yapacaklarını bilemez ve çocuğun isteklerini kabul edici davranışlar sergilerler.
Öncelikle aile bu durumda soğukkanlılığını korumalı çocuğu doğru ve kabul edilebilir davranışlara özendirmelidir. Özellikle, çocuk öfkeli davranışlar sergilemediğinde ona ilgi göstermek ve övmek hırçınlığı azaltacaktır. Ancak çocuk, özellikle istediğini elde etmek için huysuzluk yapıyorsa bu durumda çocuğa özel bir ilgi gösterilmemelidir. Bir süre sakinleşebilmesi için kendi haline bırakılmalı. İçinde bulunduğu mekan değiştirilmeli ve suyla oynamasına ya da sakinleştirici bir müzik dinlemesine izin verilmelidir. Çocuğa, isteklerini bu şekilde sinir göstererek elde edemeyeceği açık bir dille anlatılmalıdır ve çocuk hırçınlaştığında da istekleri yerine getirilmemeli ve kararlı olunmalıdır, bu durumda çocuk da zaman içerisinde bu yolun işe yaramadığını görmüş olacaktır.
Anne ve babalara neler önerilebilir?
- Çocuktaki bu tür anlık tepkiler sağ duyuyla ve hoş görüyle karşılanmalıdır.
- Çocuğa doğru ve yanlış kavramları açıklanarak ve uygulanarak öğretilmelidir.
- Davranış ve sözlerde sağlıklı bir aile tutumu sergilenmeli ve anne-baba davranışları tutarlı olmalıdır.
- Çocuk, doğru davranışlar sergilediğinde, manevi ödüllerle özellikle de onu onore edecek sözlerle takdir edilmeli ve mükafatlandırılmalıdır.
- Çok katı cezalardan ve aşırı büyük ödüllerden kaçınılmalıdır. Davranışın başarı ya da hata düzeyi ile verilecek ödül ve cezada adil olunmalıdır. Ödülün çocuk için ödül niteliği, cezanın da ceza niteliği taşımasına dikkat edilmelidir.
- Çocuğa beklemek ve sabırlı davranmak öğretilmelidir.
- Çocuk zaman, zaman yeniden hırçınlıklar yapabilir ancak bu davranışı aile tarafından pekiştirmemeli ve çocuk karşısında kararlı bir davranış sergilemelidir.
- Hırçınlaşan çocukla inatlaşılmamalıdır.
- Çocuk için onun dikkatini dağıtacak ya da ilgisini çekecek bir ortam yaratılmalı ve ya bir şekilde dikkati dağıtılmalıdır.
- Ailenin çocuğa karşı davranışları, onun büyüklerine karşı nasıl davranması isteniyorsa öyle örnek olacak şekilde olmalıdır.
- Zaman, zaman hırçınlık yapan çocuğa, güzel ve anlayabileceği bir şekilde bu davranışının çok rahatsız edici olduğu ve böyle yaparsa hiçbir istediğinin yapılmayacağı kesin bir dille anlatılmalı ve bu söylemde de tutarlı ve kararlı olunmalıdır.
- Çocuğa HAYIR demekten korkulmamalıdır.
- Aile içindeki iletişim kalitesi artırılmalı. Birbirini saygı ve sevgiyle dinleyen ve önemseyen bir aile modeli oluşturulmalıdır.
- Aile içindeki kurallar ve bu kurallara uyduğunda neler kazanacağı çocuğun yaşına uygun bir şekilde ve anlayabileceği bir dilde ona anlatılmalı. Kurallara uymadığında ise neler kaybedebileceği ile ilgili bilgiler anne ve baba olarak çocuğa açıklanmalıdır. Gerekli açıklamaları yaptıktan sonra, çocuğa güvenildiği ve ciddiye alındığı bu davranışı yapabileceğine olan inanç söylenmelidir.
- Çocuk için en önemli besinin “sevgi” ve “ilgi” olduğu unutulmamalı. Çocuğun nelere karşı daha yetenekli olduğu ve sevgi dili keşfedilmelidir. Çocuk doğruya ve güzele özendirilmelidir.
